صنعت فینتک در یک نگاه
در پی تحولاتی که با گسترش استفاده از اینترنت پدید آمد، بانک‌ها و موسسات مالی سنتی دریافتند چاره‌ای جز پذیرش و تطبیق خود با شرایط جدید ندارند. از طرفی بحران مالی سال ۲۰۰۸، ناکارآمدی نظام بانکی و سرمایه‌گذاری سنتی را آشکار کرد. به‌این‌ترتیب فرصت مناسبی برای استارت‌آپ‌ها (شرکت‌های نوآفرین) و فعالان حوزه فناوری فراهم شد تا وارد حوزه مالی شوند. در سال‌های اخیر یکی از واژه‌هایی که زیاد به گوش ما خورده است، واژه “فینتک” است. واژه‌ای که شاید برای خیل عظیمی از مردم ناآشنا باشد اما بطور ملموسی در زندگی همه ما جاری است. برای اینکه بدانیم فینتک چیست، در این مقاله سعی می‌کنیم توضیحی نسبتاً جامع اما در عین حال ساده، راجع به صنعت بزرگ فینتیک ارائه دهیم.
فینتک چیست؟
تکنولوژی مالی، “financial technology” یا به اختصار فینتک “FinTech” یک صنعت بزرگ است که با استفاده از فناوری‌های نوین به افزایش یا هوشمندسازی خدمات و فرآیندهای مالی مشاغل در صنایع مختلف کمک می‌کند. گستره فینتک شامل صنایع در حال رشد است که منافع مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها را با به کارگیری راهکارهای متنوع تامین می‌کنند. از موبایل بانک و بیمه گرفته تا رمز ارزها و سرمایه‌گذاری‌ها، فینتک دارای راه‌حل‌های نوین و پلتفرم‌های متنوعی است. فناوری‌های فینتک می‌توانند هرگونه ایده نوآورانه‌ای باشند که با ارائه راه‌حل‌های فناوری-محور با توجه به موقعیت‌های مختلف تجاری، فرآیندهای مالی را بهبود دهند و همچنین منجر به مدل‌های تجاری جدید یا حتی شغل جدید شوند.
با توجه به همه‌گیری ویروس کرونا (که خود یکی از عوامل تسریع در رشد این صنعت است) و چالش‌هایی که برای تمام کسب‌وکارهای حوزه‌های گوناگون به‌وجود آورد، حجم استفاده از خدمات مالی دیجیتالی نوین، توسط مصرف‌کنندگان افزایش یافت. این حجم از درخواست، منجر به افزایش سرعت نوآوری در صنعت بانکداری شد. با تعطیل شدن شعب بانک‌ها، ارائه‌دهندگان خدمات مالی سنتی و غیرسنتی مجبور به واکنش سریع و وفق دادن خود با شرایط جدید بودند که صنعت بانکداری را آسان‌تر و کارآمدتر از گذشته می‌کرد. گزارش‌ها حاکی از آن است که در سال ۲۰۲۰ با وجود تمام مشکلاتی که برای صنعت بانکداری سنتی به‌وجود آمد، تمام ساختار‌های فین تک شاهد رشد دو رقمی در میزان تراکنش بودند.
وسعت صنعت فینتک
از وسعت صنعت فین تک و آینده درخشان آن همین بس که در حال حاضر، تعداد بیش از ۱۰هزار شرکت فینتک، قاره آمریکا را به منطقه‌ای بزرگ برای این حوزه تبدیل کرده است. همچنین در مناطقی مانند قاره اروپا، آفریقا و خاورمیانه بیش از ۹هزار شرکت و در سایر مناطق قاره آسیا بیش از ۶ هزار شرکت در این حوزه فعالیت می‌کنند. راه‌حل‌های صنعت فینتک به‌قدری جذاب است که باعث رشد سریع استارتاپ‌های مرتبط شده و میزان سرمایه‌گذاری در این حوزه خیره کننده است. برای درک بهتر این موضوع نگاهی به گزارش “CB Insight” می‌اندازیم:
- چهل‌ویک شرکت فینتکی یونیکورن توسط سرمایه‌گذاران خطرپذیر “Venture Capital” به ارزش ١۵۴.۱ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جذب کرده‌اند.
- ۱۱۸ شرکت از فهرست ۲۵۰ شرکت حوزه فین تک در سال ۲۰۲۱ بیش از ۱ میلیارد دلار ارزش‌گذاری شده است.
- شرکت کلارنا، تنها در سال ۲۰۲۱ توانسته بیش از ۱ میلیارد دلار سرمایه جذب کند و این در حالی است که شرکت مذکور از سال ۲۰۱۰ جذب سرمایه‌ای حدود ۳.۵ میلیارد دلاری داشته است.
شرکت‌های فینتکی با وجود همه‌گیری ویروس کرونا در برابر مشکلات و چالش‌ها مقاومت نشان دادند. آنها پس از رکود جهانی سال ۲۰۰۸ شروع به درخشیدن کرده و به سرعت با متمایز کردن خود از بانک‌های سنتی به محبوبیت بالایی در بین مصرف‌کنندگان دست یافتند.
فینتک یک صنعت نوظهور نیست؛ فقط صنعتی است که به سرعت تکامل پیدا کرده است. این فناوری همیشه تا حدودی بخشی از دنیای مالی اعم‌از معرفی کارت‌های اعتباری در دهه ۵۰ میلادی یا دستگاه‌های خودپرداز، معاملات الکترونیکی، اپلیکیشن مدیریت مالی شخصی (PFM) و معاملات متعدد (HFT) در دهه‌های بعد از آن بوده است.
استفاده حوزه‌های مختلف صنعت فینتک از الگوریتم یادگیری ماشینی، بلاک‌چین و علم داده به توسعه هرچه سریعتر این حوزه انجامیده است. اکنون یکی از زیر مجموعه‌های فینتک، فناوری نظارتی که با نام “RegTech” از آن یاد می‌شود، طراحی شده است تا بتواند دنیای پیچیده نظارت و تطبیق قوانین مالی در حوزه بانکداری را هدایت کند. این مفهوم بعد از بحران مالی ۲۰۰۸ در پی افزایش استارت‌آپ‌های فینتک، حجم داده‌های دیجیتال در صنعت مالی و در ادامه آن افزایش قوانین مالی شکل گرفت، تا در کنار کنترل هزینه‌ها و حفظ کارآمدی، بانک‌ها، موسسات مالی و استارت‌آپ‌های فینتک حداکثر تطبیق‌پذیری با قوانین جدید را در کمترین زمان ممکن داشته باشند. البته این فناوری به کمک قانونگذار نیز آمد تا از جنبه‌های مختلف تصمیم خود آگاه شود.
زیرمجموعه‌های صنعت فینتک
با توجه به وسعت صنعت فینتک، شرکت‌ها و بانک‌های سنتی مجبور به استفاده گسترده از خدمات فناوری مالی برای پیشبرد اهداف خود شده اند. در زیر نگاهی به بخش‌های مختلف صنعت فینتک می‌اندازیم.
بانکداری (banking)
صنعت فینتک برای بانکداری راه‌حل‌های متنوعی ارائه داده است. نوعی از این راه‌حل‌ها “Core Banking” است که به گونه‌ای از بانکداری گفته می‌شود که در آن کلیه اطلاعات و تعاملات مالی در شبکه بانکی مورد نظر، در یک واحد اطلاعات مرکزی (Core) نگهداری و ثبت می‌شود. این سیستم بر اساس رویکردهای استراتژیک بانکی و به منظور بهبود عملیات، کاهش هزینه‌ها و ایجاد آمادگی برای رشد بانک، مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. نوع دیگر، بانکداری مبتنی بر تلفن هوشمند است که بخش بزرگی از صنعت فینتک را شامل می‌شود. در دنیای گسترده فضای مجازی، مصرف کنندگان به طور فزاینده‌ای خواستار دسترسی آسان به حساب‌های بانکی خود، به ویژه در دستگاه تلفن هوشمند هستند. در سال ۲۰۲۱، پرداخت‌های تلفن هوشمند به شدت افزایش یافته است. طبق آمار “Statista”، در سال ۲۰۱۸، حدود ۴۴۰ میلیون نفر از پرداخت‌های بدون‌تماس استفاده می‌کردند و در سال ۲۰۲۰ این میزان به ۷۶۰ میلیون نفر رسید. تنها در سال ۲۰۱۹، تقریبا ۲.۱ میلیارد کاربر کیف پول تلفن هوشمند وجود داشت. علاوه بر این، تقریبا کیف پول الکترونیک تلفن هوشمند، جایگزین کیف پول‌های فیزیکی شده اند. اکثر بانک‌های بزرگ در حال حاضر نوع ویژه‌ای از بانکداری را ارائه می‌دهند که به آن بانکداری دیجیتالی یا “NeoBank” می‌گویند. نئوبانک در اصل بانکی است که هیچگونه شعبه فیزیکی ندارد و خدماتی شامل چک، پس‌انداز، خدمات پرداخت و وام را در زیرساخت‌های کاملاً دیجیتال به مشتریان خود ارائه می‌دهد. به عنوان نمونه از برخی از بانک‌های نوین مانند Chime ، Simple و Varo میتوان نام برد.
کریپتوکارنسی و بلاک‌چین (Cryptocurrency & Blockchain)
همراه با رشد فینتک، شاهد رشد روزافزون رمز ارزها و راهکارهای مرتبط با بلاک‌چین هستیم. بلاک‌چین یک نوع سیستم ثبت اطلاعات و گزارش است. تفاوت آن با سیستم‌های دیگر این است که اطلاعات ذخیره‌شده روی این نوع سیستم، میان همه اعضای یک شبکه به اشتراک گذاشته می‌شود. با استفاده از رمزنگاری و توزیع داده‌ها، امکان هک، حذف و دستکاری اطلاعات ثبت‌شده، تقریباً وجود ندارد. برای درک بهتر تفاوت‌های این دو مفهوم به مثال زیر توجه کنید: بیت‌کوین یک ارز دیجیتال است، در حالی که بلاک‌چین یک پایگاه داده توزیع شده است. بیت‌کوین از فناوری بلاک‌چین استفاده می‌کند اما بلاک‌چین کاربردهایی فراتر از رمز ارزها دارد. بیت کوین ناشناس بودن را ترویج می‌کند، در حالی که بلاک‌چین در مورد شفافیت است.
به همین دلیل میتوان پیشرفت‌های فناوری رمزارز را به بلاک‌چین و فینتک نسبت داد. اگرچه بلاک‌چین و ارزهای رمزنگاری شده فناوری‌های منحصر به فردی هستند که میتوان آنها را خارج از حوزه فناوری فینتک در نظر گرفت، اما از نظر تئوری، هردو فناوری برای ایجاد برنامه‌های کاربردی که فینتک را به جلو می‌برند، ضروری هستند.
مدیریت ثروت (Wealth management)
تکنولوژی مالی در سال‌های اخیر باعث انفجار تعداد برنامه‌های سرمایه‌گذاری و پس‌انداز شده است. موانع سرمایه‌گذاری بیش از هر زمان دیگری توسط شرکت‌های فعال در این حوزه برداشته می‌شود. اگرچه این برنامه‌ها از نظر رویکرد متفاوت هستند، ولی هر کدام، از ترکیبی از پس‌انداز و روش‌های هوشمندسازی دلار کوچک (small-dollar Investing methods) مانند سپرده‌های جمع‌آوری شده سریع برای خریدها، برای معرفی مصرف‌کنندگان به بازارها استفاده می‌کنند.
یادگیری ماشینی و معاملات (Machine Learning & Trading)
این که بتوان آینده بازارهای مالی را پیش‌بینی کرد عملی بسیار ستودنی است. با توجه به میلیاردها دلار درآمد، جای تعجب نیست که یادگیری ماشینی نقش فزاینده‌ای در فناوری اطلاعات داشته باشد. در فینتک یادگیری ماشینی می‌تواند مجموعه داده‌های عظیمی از تراکنش‌های همزمان را در لحظه ارزیابی کند. با استفاده از تکنیک‌های یادگیری ماشینی، ارائه‌دهندگان حوزه فینتک می‌توانند داده‌های مربوط را به عنوان جعلی یا غیر‌جعلی برچسب‌گذاری کنند. با اجرای الگوریتم‌های (mat & logic)، سیستم می‌آموزد تا فعالیت‌هایی که مشکوک هستند را شناسایی کند. این تکنولوژی به مصرف‌کنندگان، شرکت‌ها و بانک‌ها اجازه می‌دهد تا درک بیشتری از خطرات سرمایه‌گذاری و خرید داشته باشند.
پرداخت (Payments)
این فناوری به استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای ارائه خدمات مالی نوین به مصرف‌کنندگان و کسب‌وکار توجه ویژه‌ای دارد. از خرید و فروش رمز ارزها گرفته تا احراز هویت پرداخت‌های الکترونیکی. توسعه این بخش، باعث ایجاد فرصتهای جدیدی برای کسب‌وکارها می‌شود تا سرمایه خود را به‌صورت موثرتری مدیریت کنند.
عملکرد مناسب فینتک در جابجایی پول تا حدی بوده است که در اصطلاحات عامیانه مردم جهان نیز اثراتی از آن به چشم می‌خورد. به عنوان مثال عبارت “من برات وِنمو میکنم” “I’ll Venmo you” در حال حاضر جایگزین عبارت “بعدا پولتو می‌دهم” شده است. در حال حاضر ارسال پول به نقاط مختلف دنیا به‌صورت دیجیتالی بسیار آسان است و شرکت‌های پرداخت، روش تجارت همه ما را تغییر داده‌اند. البته باید دانست که Venmo یک بستر پرداخت مبتنی بر تلفن هوشمند است، علاوه بر Venmo، شرکت های پرداخت معروف دیگری شامل Zelle ، Paypal ، Stripe و Square در این بازار حضور دارند.
وام (Lending)
صنعت بزرگ فناوری مالی، ارزیابی ریسک و فرآیندهای تأیید و دسترسی به اطلاعات را ساده‌سازی می‌کند. درحال حاضر میلیاردها نفر در تمام جهان می‌توانند با استفاده از تلفن هوشمند خود درخواست وام کنند. این حوزه را با نام LendTech می‌شناسند. LendTech نیز از ترکیب دو واژه Lend و Technology ساخته شده است. در حقیقت لندتک‌ها رابطی بین شخصیت‌های حقوقی و وام‌گیرندگان می‌باشند. وام دیجیتالی فرآیندی است که از اعتبار آنلاین استفاده می‌کند. افزایش محبوبیت آن در میان وام دهندگان نسل جدید را میتوان به گسترش نفوذ تلفن‌های هوشمند، انعطاف پذیری محدوده اعتباری و تراکنش‌های سریع آنلاین نسبت داد.
بیمه (Insurance)
در حالی که اینشورتک “InsurTech” به سرعت در حال تبدیل شدن به صنعت بزرگی است، اما همچنان زیر چتر فناوری فینتک قرار دارد. اینشورتک، به کاربرد نوآورانه تکنولوژی برای ارائه، توزیع و مدیریت خدمات بیمه‌ای گفته می‌شود. استفاده از فناوری در صنعت بیمه به کندی پیش می‌رود، به همین علت بسیاری از استارتاپ‌های فینتک، با شرکت های سنتی بیمه همکاری می‌کنند تا به هوشمندسازی فرآیندها و گسترش پوشش‌دهی این صنعت کمک کنند. از مزایای اینشورتک میتوان به: کاهش هزینه‌ها در جذب مشتری و ارائه هرچه بهتر محصولات، قراردادها و انواع خدمات بیمه از راه دور و آنلاین اشاره کرد.
چالش‌های صنعت فینتک
به گزارش موسسه تحقیقاتی “CAPGEMINI”، فینتک با وجود عملکرد مثبت در سال ۲۰۲۰ آسیب‌ناپذیر نبود. آنها در ۴ حوزه کارایی، هزینه‌های عملیاتی، شاخص‌های مخاطرات خارجی و پیامدهای مالی دچار چالش‌هایی از قبیل: افزایش زمان از کار افتادن پلتفرم، نرخ بالای تراکنش‌های ناموفق، افزایش هزینه‌های مربوط به کارکنان، مشکلات ذخیره‌سازی اطلاعات، مخاطرات مرتبط با نقدینگی، مواجه با ارزهای مختلف و امنیت سایبری برای رشد این صنعت بودند. شما می‌توانید جزئیات مربوط به این چالش‌ها را در تصویر زیر مشاهده کنید.
علیرغم شرایط پر افت و خیز، فینتک پس از چهار فصل متوالی کاهش، در سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۰ در فعالیت‌های کلی معاملات به میزان ۱۱ درصد بهبود سالانه را گزارش داد. علاوه بر این، شاخص سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در سال ۲۰۲۰ نسبتاً افزایش یافت. این میزان از عدد ۹۲ در سال ۲۰۱۹ به ۱۰۲ رسید.
برخی از استارت‌آپ‌های حوزه فینتک در آمریکا
به گزارش مجله فوربس “Forbes”، صنعت فینتک آمریکا در سه ماهه اول سال ۲۰۲۱، توانسته ۱۲.۸ میلیارد دلار رشد داشته باشد که نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۲۰ افزایش ٢٢٠ درصدی را نشان می‌دهد. به عنوان نمونه چند استارتاپ این حوزه را معرفی می‌کنیم:
استارت‌آپ Stripe
استرایپ از سال ۲۰۱۱ به پردازش پرداخت‌های آنلاین برای مشاغل کوچک حتی غول‌های فناوری مانند مایکروسافت و زوم می‌پردازد. استرایپ با ارزش ۹۵ میلیارد دلاری در مقایسه با ۳۵ میلیارد دلار سال گذشته، ارزشمندترین استارت‌آپ این حوزه در آمریکا است. استرایپ دومین استارت‌آپ ارزشمند در جهان پس از ByteDance مالک TikTok است.
استارت‌آپ Klarna
همانطور که عموم مردم از خرید اعتباری یا خرید با پرداخت در زمان دیگر استقبال می‌کنند، کلارنا با شعار “اکنون بخرید، بعدا پرداخت کنید” به دنبال کسب ثروت است. کلارنا با قدمت شانزده ساله، خدمات مالی را به مشتریانی که قصد خرید از فروشگاه‌هایی مانند IKEA و H&M را دارند ارائه می‌کند. در پی رونق تجارت الکترونیک، ارزش کلارنا در ماه مارس ۲۰۲۱ سه برابر یعنی به ۳۱ میلیارد دلار رسید. (کلارنا در کشور سوئد مستقر است اما به‌دلیل حضور قابل توجه در ایالات متحده در لیست فوربس جا گرفته است)
استارت‌آپ Chime
با ارزش ۱۴.۵ میلیارد دلار بزرگترین شبه بانک دیجیتالی در آمریکا می‌باشد. Chime خدماتی از قبیل حساب های چک بدون هزینه ، کارت بدهی و حفاظت از اضافه برداشت را ارائه می‌دهد. درآمد سال 2021 این استارت‌آپ هنگامی که خدمات کارت اعتباری اولیه و دسترسی زودهنگام به چک‌های سیار فدرال را فعال کرد بیش از ۶۰۰ میلیون دلار بود.
استارت‌آپ Plaid
Plaid با ارزشی معادل ۱۳.۴ میلیارد دلار، به شرکت‌های فناوری دیگر مانند Robinhood، Coinbase و Venmo اجازه می‌دهد به حساب‌های بانکی مشتریان خود متصل شوند. در سال 2021 تعداد مشتریان Plaid به بیش از ۴۰۰۰ مشتری رسید. لازم به ذکر است استارتاپ Plaid که در حوزه‌ی خدمات مالی و APIهای مرتبط فعالیت می‌کند، به رقم ۵.۳ میلیارد دلار به غول خدمات مالی، ویزا، فروخته شد.
استارت‌آپ Robinhood
بیش از ۱۳ میلیون کاربر در Robinhood ثبتنام کرده‌اند. ارزش فعلی این استارت‌آپ بیش‌از ۱۱.۷ میلیارد دلار است. این شرکت در زمینه‌های معاملات بدون کمیسیون در سهام، ارزهای رمزنگاری شده و ETF فعالیت می‌کند. این شرکت توانسته است در سه ماهه اول سال ٢٠٢١ به درآمد بیش از ۳۳۰ میلیون دلار برسد.
برخی از تحولات صنعت فینتک در سال ۲۰۲۱
فینتک در بخش مالی تمرکز خود را به پرداخت‌های کیف پول الکترونیک، پرداخت‌های جهانی، نقل و انتقالات P2P، تراکنش های بدون کارمزد و بستری برای مبادله و خرید بیت‌کوین، اتریوم و سایر ارزهای دیجیتال معطوف کرده است. صنعت فینتک تاثیرات مثبت غیرقابل انکاری روی زندگی مردم گذاشته است. یکی از این تاثیرات مهم صرفه‌جویی در زمان است، به این معنا که زمان شما در صف‌های طولانی و تبادل کاغذ‌های بی‌اهمیت از بین نمی‌رود. براساس گزارش CACI، به دلیل افزایش تعداد بانک‌های مجازی، مراجعه حضوری به بانک‌ها از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ به میزان ۳۶ درصد کاهش پیدا می‌کند. برخی از تاثیرات دیگر این صنعت عبارتند از پرداخت فوری صورت‌حساب، تجزیه و تحلیل بی‌درنگ، مدیریت هزینه و بررسی موجودی در لحظه.
گرایش‌های(ترندهای) فینتک در ۲۰۲۱ چه بود؟
فینتک صنعتی در حال رشد است که راه‌حل‌های بی‌پایانی برای بهبود سیستم‌های مالی ما ارائه می‌دهد. برخی از حوزه‌های مورد توجه فینتک در سال ۲۰۲۱ عبارتند از: افزایش استفاده از Robo Advisors در معاملات سهام، استفاده از بلاک‌چین برای مبارزه با پولشویی و پیاده‌سازی گزارش‌های Alternative credit.
در فینتک مشاوران روبو یا Robo advisors، توانایی تجزیه و تحلیل استراتژی‌ها و ریسک‌های بالقوه سرمایه‌گذاری را دارند. یعنی با توجه به سبد سرمایه‌گذاری یک مشتری، می‌توانند فواید و مخاطرات حاصل از آن سرمایه‌گذاری را پیش‌بینی کنند.
پس از بحران مالی جهانی، وام‌دهندگان سنتی مانند بانک‌ها به دنبال کاهش مخاطرات با تغییر شیوه‌های وام‌دهی خود بودند. بنابراین به سراغ شیوه اعتباری جایگزین یا Alternative credit رفتند.
